Opinie
To nie Polska chce wyst¹piæ z Unii Europejskiej, to instytucje Unii opuszczaj¹ traktaty Unii i chc¹ decydowaæ pozatraktatowo o wymogach traktatowych.
Przekonamy siê o tym po lekturze trzech przepisów zawartych w s³ynnym projekcie rozporz¹dzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ogólnego systemu warunkowoœci dla ochrony bud¿etu Unii z 6.11.2020 r., wynegocjowanego przez instytucje Unii (trilog: Parlament Europejski, Rada i Komisja Europejska).
Art. 2a ust. 1 lit. a: Do celów stosowania niniejszego rozporz¹dzenia w szczególnoœci nastêpuj¹ce elementy mog¹ [wyró¿nienia moje, W.G.] wskazywaæ na naruszenie zasad praworz¹dnoœci: zagro¿enie niezale¿noœci wymiaru sprawiedliwoœci.
Art. 3 ust. 1: Odpowiednie œrodki podejmuje siê, je¿eli zostanie ustalone, zgodnie z art. 5, ¿e naruszenia zasad praworz¹dnoœci w pañstwie cz³onkowskim wp³ywaj¹ lub istnieje powa¿ne ryzyko, ¿e wp³yn¹ na nale¿yte finansowe zarz¹dzanie bud¿etem UE lub ochronê interesów finansowych Unii w wystarczaj¹co bezpoœredni sposób.
Art. 3 ust. 2 lit. g: Do celów stosowania niniejszego rozporz¹dzenia naruszenia zasad praworz¹dnoœci dotycz¹ co najmniej jednego z nastêpuj¹cych punktów: inne sytuacje [nie musz¹ dotyczyæ zachowañ pañstw cz³onkowskich – przyp. mój, W.G.] lub zachowania w³adz pañstw cz³onkowskich maj¹ce wp³yw na nale¿yte zarz¹dzanie finansami z bud¿etu Unii lub na ochronê interesów finansowych Unii.
Wyró¿nione (wyboldowane) fragmenty przepisów projektu z 6.11.2020 r. powtarzaj¹ konstrukcje normatywne zawarte w pierwotnym projekcie rozporz¹dzenia, 2.5.2018 r. W pierwotnym projekcie jako kryterium (przes³anka materialna) wyp³aty funduszy unijnych przyjêto „praworz¹dnoœæ" (angielska wersja jêzykowa pos³uguje siê pojêciem „the rule of law") definiowan¹ w oparciu o wszystkie wartoœci zawarte w art. 2 Traktatu o UE (art. 2 lit. a pierwotnie projektowanego przez Komisjê rozporz¹dzenia). Konkluzje Rady Europejskiej z 21.07.2020 r. (EUCO 10/20) przyjê³y szersze kryterium w postaci „ogólnych zasad zawartych w Traktatach Unii", a „w szczególnoœci wartoœci zapisanych w art. 2 TUE" (akapit pierwszy pkt A24 konkluzji). Natomiast teraz, wed³ug analizowanego projektu z 6.11.2020 r., poprawiaj¹cego projekt pierwotny (kontynuacja prac legislacyjnych), Komisja przy inicjowaniu wstrzymywaniu wyp³aty funduszy unijnych (co zatwierdzaæ ma Rada z³o¿ona ministrów UE wiêkszoœci¹ kwalifikowan¹), nie bêdzie ju¿ potrzebowa³a traktatów Unii z ich zasadami ogólnymi. Wystarcz¹, uznane przez Komisjê za donios³e, jakiekolwiek ang. „other situations" / „inne sytuacje", które zosta³y sformu³owane w formie alternatywnej wobec „zachowañ w³adz pañstw cz³onkowskich maj¹cych wp³yw na nale¿yte zarz¹dzanie finansami z bud¿etu Unii lub na ochronê interesów finansowych Unii" (art. 3 ust. 2 lit. g) – ma to byæ to¿same (automatyzm) z naruszeniem zasady praworz¹dnoœci („breaches of the principles of the rule of law" – art. 3 ust. 2 in pr.). Przes³anki „other situations or conducts" nie zawiera³ pierwotny projekt. W konsekwencji teraz do zawieszenia unijnych p³atnoœci (art. 4 i art. 5) wystarczyæ maj¹ uznane przez Komisjê (dyskrecjonalnoœæ) przes³anki zawieraj¹ce siê w katalogu zupe³nie otwartym, okreœlonym jako „other situations" (po tym, jak zgodzi siê na to Rada kwalifikowan¹ wiêkszoœci¹).
Niezale¿nie od tego (od „other situations"), w myœl prawa traktatowego (art. 7 Traktatu o UE) sankcje, w tym wstrzymanie wyp³aty funduszy unijnych, z tytu³u naruszenia praworz¹dnoœci mog¹ byæ wymierzone pañstwom cz³onkowskim przez Radê stanowi¹c¹ wiêkszoœci¹ kwalifikowan¹ (ust. 3 art. 7 TUE), tak jak przewiduje analizowany projekt rozporz¹dzenia, ale nie wtedy, gdy istnieje samo ryzyko naruszenia praworz¹dnoœci, lecz naruszenie to musi nast¹piæ – to po pierwsze (ust. 2 art. 7); po drugie naruszenie to ma byæ „powa¿ne i sta³e" (ust. 2 art. 7); po trzecie, podmiotem uprawnionym do stwierdzenia tego naruszenia jest Rada Europejska stanowi¹ca jednomyœlnie (ust. 2 art. 7), czyli szczyt unijny (prezydenci lub premierzy), a nie ministrowie pañstw cz³onkowskich.
Analizowany projekt odpowiada jedynie przepisowi zawartemu w ust. 3 art. 7 TUE, natomiast nie spe³nia wszystkich trzech wymogów traktatowych z ust. 2 art. 7 TUE. Oznacza to oczywiste (widoczne go³ym okiem) i ra¿¹ce (istotne) naruszenie prawa traktatowego poprzez jego zmianê w drodze innej ni¿ traktatowa. Dlatego S³u¿ba Prawny Rady i Trybuna³ Obrachunkowy w opiniach, wydanych do pierwotnego projektu rozporz¹dzenia, zwraca³y wagê na niezgodnoœæ projektowanych przepisów z prawem traktatowym.
Do tej pory by³o wiadomo, ¿e w Unii „panami traktatów" s¹ pañstwa cz³onkowskie, a Komisja jest „stra¿nikiem traktatów". Teraz Komisja ma staæ siê panem „sytuacji".
Autor jest prof. nadzw. dr hab. nauk prawnych, adwokatem
