Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych nie zapewni³ bezpoœredniego poboru sk³adek od œwiadczeñ urlopowych polskich pracowników delegowanych do pracy w innych krajach UE. Zrobi³ to jedynie w przypadku Austrii i Niemiec, ale z kilkuletni¹ zw³ok¹ i bez odsetek. Finansowe konsekwencje takiej zw³oki ponieœli delegowani pracownicy.
Chodzi o sk³adki pobierane od wynagrodzeñ pracowników delegowanych z Polski do pracy w innych krajach UE. W niektórych pañstwach, np. w Austrii i w Niemczech, sk³adki od œwiadczeñ urlopowych i ekwiwalentów pobieraj¹ oraz gromadz¹ tzw. kasy urlopowe. W Polsce takie kasy nie funkcjonuj¹ i dlatego dla polskich pracowników delegowanych do pracy w tych krajach przynale¿noœæ do kasy urlopowej jest obligatoryjna. Niewywi¹zanie siê z obowi¹zku odprowadzania przez pracodawcê sk³adek do takiej kasy zagro¿one jest karami finansowymi.
ZUS podj¹³ dzia³ania umo¿liwiaj¹ce wp³yw do polskiego systemu ubezpieczeñ spo³ecznych sk³adek od œwiadczeñ z tytu³u urlopu odprowadzanych bezpoœrednio przez kasy urlopowe funkcjonuj¹ce tylko w dwóch pañstwach - Austrii oraz Niemczech. Nast¹pi³o to jednak z kilkuletni¹ zw³ok¹ i - w przypadku Austrii - dopiero na skutek interwencji m.in. Ministerstwa Pracy i Polityki Spo³ecznej.Do stycznia 2014 roku Austriacka Kasa Urlopowa (Bauarbeiter-Urlaubs und Abfertigungskasse - BUAK) gromadzi³a sk³adki z tytu³u œwiadczeñ urlopowych i ekwiwalentów za niewykorzystany urlop wyp³aconych pracownikom delegowanym, nie przekazuj¹c ich do ZUS. W przypadku kasy niemieckiej (Niemiecka Kasa Urlopowa i Wyrównawcza Bran¿y Budowlanej - SOKA-BAU), sk³adki z tytu³u takiego ekwiwalentu do czerwca 2018 roku przekazywane by³y pracodawcom. Dopiero w wyniku zawartych porozumieñ pomiêdzy stron¹ polska a BUAK oraz ZUS i SOKA-BAU sytuacja uleg³a zmianie i sk³adki pobrane przez te kasy trafia³y bezpoœrednio do ZUS.
W przypadku pozosta³ych krajów UE dzia³ania w celu rozpoznania sposobu funkcjonowania kas urlopowych zosta³y podjête dopiero w paŸdzierniku 2019 r. w wyniku kontroli NIK. Tymczasem w latach 2004-2019 do innych ni¿ Austria i Niemcy pañstw UE delegowano z Polski blisko 1,4 mln pracowników.
- ZUS przez 15 lat nie podj¹³ ¿adnych dzia³añ maj¹cych na celu rozpoznanie liczby i modelu dzia³ania kas urlopowych w krajach UE innych ni¿ Austria i Niemcy. W konsekwencji nie nawi¹zano wspó³pracy z takimi kasami, pomimo istnienia wysokiego ryzyka, ¿e ochrona praw pracowników delegowanych do innych - ni¿ Austria i Niemcy - krajów UE, w zakresie sk³adek pobranych przez kasy urlopowe jest niewystarczaj¹ca - sk³adki te mog¹ nie byæ ujmowane na indywidualnych kontach ubezpieczonych w wymaganych wysokoœciach i terminach - wskazuje NIK.
Izba wskazuje, ¿e brak dzia³añ ze strony ZUS doprowadzi³ do tego, ¿e delegowani z Polski do Austrii i Niemiec pracownicy, którzy s¹ ubezpieczeni w ramach tzw. II filaru, stracili finansowo - ich sk³adki wp³ynê³y z opóŸnieniem do OFE i na subkonto w ZUS. W przypadku innych krajów UE sytuacja by³a jeszcze gorsza.
NIK widzi potrzebê zmian systemowych. Do Ministra Rodziny i Polityki Spo³ecznej Izba zwróci³a siê o wzmocnienie nadzoru nad dzia³alnoœci¹ ZUS w zakresie realizacji zadañ zabezpieczenia spo³ecznego wobec pracowników delegowanych oraz rozwa¿enie podjêcia dzia³añ zmierzaj¹cych do wypracowania mechanizmów umo¿liwiaj¹cych rekompensatê korzyœci utraconych przez osoby delegowane do pracy w Austrii.
Do Prezesa ZUS NIK wnioskuje o zapewnienie przeliczania przez ZUS podstawy wymiaru sk³adek z waluty obcej na z³ote w sposób wynikaj¹cy z obowi¹zuj¹cych przepisów lub zainicjowanie zmiany przepisów. NIK zaleca tak¿e zintensyfikowanie przez Centralê ZUS dzia³añ dotycz¹cych uzyskania informacji o bran¿owych kasach urlopowych i bezzw³oczne nawi¹zanie wspó³pracy z tymi kasami.
