Właściwość sądu: zwrot świadczenia po odstąpieniu od umowy

W przeciwnym razie osoba pozwana bezzasadnie mog³aby mieæ w istotny sposób ograniczon¹ lub utrudnion¹ mo¿liwoœæ ochrony swoich praw, bêd¹c zmuszon¹ do uczestniczenia w procesie tocz¹cym siê przed s¹dem w odleg³ej miejscowoœci. Od tak ustalonej w³aœciwoœci ogólnej istnieje szereg wyj¹tków, w tym przypadki w³aœciwoœci przemiennej i wy³¹cznej. Stosownie do art. 34 KPC w zw. z art. 31 KPC powództwo o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwi¹zanie lub uniewa¿nienie, jak te¿ o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy mo¿na wytoczyæ przed s¹d wed³ug przepisów o w³aœciwoœci ogólnej, b¹dŸ przed s¹d miejsca jej wykonania. W razie w¹tpliwoœci miejsce wykonania umowy powinno byæ stwierdzone dokumentem. W³aœciwoœæ przemienna s¹du do którego pozew zosta³ wniesiony powinna wynikaæ z okolicznoœci wskazanych w pozwie (uchwa³a S¹du Najwy¿szego z dnia 9 czerwca 2005 r. sygn. akt III CZP 28/05). Z kolei jak wynika z treœci art. 38 § 1 KPC powództwo o w³asnoœæ lub o inne sprawy rzeczowe na nieruchomoœci, jak równie¿ powództwo o posiadanie nieruchomoœci mo¿na wytoczyæ wy³¹cznie przed s¹d miejsca jej po³o¿enia.

W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje siê, ¿e odst¹pienie od umowy jest oœwiadczeniem woli o charakterze prawno kszta³tuj¹cym, a jego skutkiem jest upadek zobowi¹zania ex tunc, co oznacza, ¿e ma moc wsteczn¹, powoduj¹c wygaœniecie umowy oraz powrót do stanu przed zawarciem umowy. Pogl¹dy o zniweczeniu umowy na skutek odst¹pienia, oparte na sformu³owaniu art. 395 § 2 k.c. trafne s¹ w podniesieniu do skutków obligacyjnych jej istotnych postanowieñ. Zwrot ustawowy "umowa uwa¿ana jest za nie zawart¹" wskazuje na element fikcji, konieczny w sytuacji, gdy po pierwsze, umowa by³a zawarta, po drugie, w znacznej czêœci mo¿e byæ ju¿ wykonana, po trzecie, w kolejnych przepisach ustawa okreœla przywracanie stanu sprzed jej wykonania, a ponadto uprawnia odstêpuj¹cego do odszkodowania od drugiej strony odpowiedzialnej za niewykonanie zobowi¹zania (art. 494 k.c.).

W³aœciwoœæ miejscowa ogólna, okreœlona w art. 27–30 KPC, opiera siê na regule actor sequitur forum rei, poddaj¹cej rozpoznanie sprawy s¹dowi terytorialnie w³aœciwemu dla Pozwanego.

W³aœciwoœæ miejscowa ogólna , w tym z art. 30 kpc ma charakter podstawowy. Przepisy o w³aœciwoœci przemiennej , jako odstêpstwo od zasady nale¿y interpretowaæ bardzo œciœle.

Zatem nie jest mo¿liwe stosowanie tych przepisów w przypadkach wyraŸnie nie wskazanych w ustawie.

Je¿eli Pozwany jest osob¹ prowadz¹ca dzia³alnoœæ gospodarcz¹, Powód winien skierowaæ powództwo przed s¹dem, w którego okrêgu znajduje siê miejsce prowadzania dzia³alnoœci gospodarczej Pozwanego.

Uchwa³a S¹du Najwy¿szego - Izba Cywilna z dnia 4 stycznia 1995 r. III CZP 148/94, która powy¿sz¹ kwestie rozstrzyga w sposób definitywny-

„Powództwo o roszczenie maj¹tkowe skierowane przeciwko osobie fizycznej prowadz¹cej ewidencjonowan¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹, zwi¹zane z t¹ dzia³alnoœci¹, wytoczyæ mo¿na przed s¹d, w którego okrêgu znajduje siê miejsce prowadzenia tej dzia³alnoœci (zak³ad)"

Roszczenie o zwrot spe³nionego œwiadczenia po odst¹pieniu od umowy nie mieœci siê w zakresie zastosowania art. 34 KPC nie bêd¹c ju¿ roszczeniem o wykonanie umowy lub odszkodowanie z powodu jej niewykonania lecz roszczeniem wynikaj¹cym ze zniweczenia ³¹cz¹cego strony stosunku umownego na skutek jednostronnego oœwiadczenia woli jednej ze stron.

Zatem wskazaæ nale¿y, ¿e Powód, który w procesie wywodzi swoje roszczenie z przepisów o rêkojmi za wady (art. 560 KC.), która sanowi szczególny rodzaj odpowiedzialnoœci sprzedawcy za nienale¿yte wykonanie umowy, a podstawa ta stwarza dla kupuj¹cego specjalny rodzaj roszczenia. Tak – Postanowienie S¹du

Okrêgowego w Poznaniu - XIV Wydzia³ Cywilny z siedzib¹ w Pile z dnia 14 lutego 2020 r. XIV C 698/19.

Jak wskaza³ S¹d Apelacyjny w Krakowie wydaj¹c Postanowienie w dniu 23 stycznia 2013 r. I ACz 2138/12, a dotycz¹cym w³aœciwoœci miejscowej s¹du w sprawie o zwrot spe³nionego œwiadczenia po odst¹pienie od umowy:

„Roszczenie pozwu opiera siê bowiem nie na zawartej przez strony umowie, ale na jednostronnym oœwiadczeniu powodów o odst¹pieniu od tej umowy z uwagi na wady przedmiotu sprzeda¿y, tym samym zobowi¹zanie z umowy sprzeda¿y w istocie wygas³o. Powodowie wywodz¹ swoje roszczenie z przepisów reguluj¹cych skutki odst¹pienia od umowy, które stanowi¹ podstawê odrêbnego roszczenia nie pokrywaj¹cego siê z roszczeniami o wykonanie lub o odszkodowanie z tytu³u niewykonania tej umowy".

Powy¿sza linia orzecznicza jest ju¿ ugruntowana i przytoczyæ tutaj mo¿na choæby; postanowienie S¹du Okrêgowego w Szczecinie VIII Wydzia³ Gospodarczy dnia 23 maja 2018 r. Sygn. akt VIII Gz 123/18;

Norma art. 34 KPC pozwala powodowi okreœliæ w³aœciwoœæ S¹du miejsca wykonania umowy jedynie w sytuacjach, gdy roszczenie dotyczy zawarcia umowy, ustalenia jej treœci, zmiany umowy oraz roszczeñ z tytu³u niewykonania umowy lub nienale¿ytego jej wykonania. W doktrynie s³usznie przyjmuje siê, ¿e powództwo o wykonanie umowy dotyczy roszczeñ o wykonanie zarówno œwiadczenia zasadniczego, jak i œwiadczeñ ubocznych, a tak¿e o zwrot ju¿ wykonanych œwiadczeñ, je¿eli jest to przewidziane w umowie (np. zwrot udzielonej zaliczki, zabezpieczenia czy te¿ zwrot œwiadczenia w przypadku umowy pod warunkiem rozwi¹zuj¹cym). Powództwo o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy mo¿e obejmowaæ wszelkiego rodzaju roszczenia wynikaj¹ce z niewykonania lub nienale¿ytego wykonania umowy, np. o wyp³atê odszkodowania z tytu³u naprawienia szkody wynik³ej z samego niewykonania lub nienale¿ytego wykonania zobowi¹zania ( art. 471 KC), o naprawienie szkody powsta³ej wskutek zw³oki ( art. 477 § 1 i art. 486 § 1 KC), a tak¿e ¿¹danie zap³aty odsetek za czas opóŸnienia ( art. 481 § 1 KC) i kary umownej ( art. 484 § 1 KC). Zakresem roszczeñ odszkodowawczych z tytu³u niewykonania i nienale¿ytego wykonania umowy objête s¹ tak¿e roszczenia o naprawienie szkody powsta³ej przy samym zawieraniu umowy ( art. 387 § 2 i art. 390 § 1 KC) oraz z powodu niedojœcia umowy do skutku ( art. 103 § 3 KC). (Jacek Gudowski, Maria Jêdrzejewska, Komentarz do art. 34 Kodeksu postêpowania cywilnego, Lex)

Nie ma charakteru wykonania umowy ¿¹danie zwrotu œwiadczenia po odst¹pieniu przez kupuj¹cego od umowy sprzeda¿y na podstawie rêkojmi za wady (por. postanowienie SN z dnia 21 lutego 1983 r., II CZ 7/83, OSNCP 1983, nr 11, poz. 178). S¹d Najwy¿szy wskaza³, ¿e charakter wykonania umowy ma co do zasady zwrot dokonanych œwiadczeñ, je¿eli opiera siê on przyk³adowo na umowie o odst¹pieniu od umowy. Tymczasem roszczenie pozwu opiera siê na jednostronnym oœwiadczeniu powoda, jako kupuj¹cego, o odst¹pieniu od zawartej przez strony umowy sprzeda¿y, powód wywodzi to swoje roszczenie z przepisów o rêkojmi za wady ( art. 560 § 1 KC), która jest szczególnym rodzajem odpowiedzialnoœci sprzedawcy za nienale¿yte wykonanie umowy, a podstawa ta stwarza dla kupuj¹cego specjalne roszczenie.

Roszczenie o zwrot spe³nionego œwiadczenia po odst¹pieniu od umowy na podstawie rêkojmi za wady nie mieœci siê w zakresie zastosowania art. 34 k.p.c., nie bêd¹c ju¿ roszczeniem o wykonanie umowy lub odszkodowaniem z powodu jej niewykonania, lecz roszczeniem wynikaj¹cym ze zniweczenia ³¹cz¹cego strony stosunku umownego na skutek jednostronnego oœwiadczenia woli jednej ze stron, st¹d w³aœciwym miejscowo s¹dem- bêdzie s¹d dla siedziby Pozwanego.